BỆNH DO VI KHUẨN CLOSTRIDIUM GÂY RA Ở BÒ VÀ GIẢI PHÁP THÚ Y AN TOÀN

Vi khuẩn Clostridium là tác nhân nguy hiểm gây nhiều bệnh cấp tính ở bò, thường dẫn đến chết đột ngột và thiệt hại nặng nề. Chúng phân bố rộng rãi trong đất, nước và đường tiêu hóa động vật, với hơn 40 loài đã được ghi nhận. Trong bài viết này, Fivevet mang đến giải pháp thú y an toàn, giúp người chăn nuôi phòng ngừa và kiểm soát bệnh do vi khuẩn Clostridium một cách hiệu quả.

Bệnh do vi khuẩn Clostridium gây ra ở bò
 

I. Bệnh do vi khuẩn Clostridium perfringens
1. Vi khuẩn Clostridium perfringens
Clostridium perfringens (C. perfringens) là một loại vi khuẩn kỵ khí, phân bố rất rộng rãi:
- Có sẵn trong đường tiêu hóa của người và gia súc.
- Hiện diện trong môi trường: đất, nước, phân, thức ăn,…
Đây là tác nhân nguy hiểm, gây ra nhiều bệnh như:
- Hoại thư sinh hơi.
- Ngộ độc thực phẩm.
- Viêm ruột hoại tử.
- Nhiễm độc tố ruột huyết (enterotoxaemia).
- Hội chứng chết nhanh (sudden death).

2. Bệnh viêm dạ múi khế ở bê (Clostridial abomasitis)
Nguyên nhân: Do vi khuẩn C. perfringens type A, B hoặc C. Một trong những nguyên nhân thường gặp là bê uống sữa non bị nhiễm khuẩn.
Triệu chứng lâm sàng:
- Bê mệt mỏi, phù nề, thiếu máu, tiêu chảy nặng, phân có lẫn máu.
- Một số con chết rất nhanh, chưa kịp có dấu hiệu rõ ràng.
- Bê dưới 10 ngày tuổi, đang khỏe mạnh, bỗng xuất hiện đau dữ dội vùng dạ múi khế.
- Có thể kèm triệu chứng thần kinh giống uốn ván: co giật, tư thế opisthotonus (cong người).
Bệnh tích điển hình:
- Đường tiêu hóa xuất huyết rõ rệt.
- Dạ múi khế giãn rộng, thành dày, có nhiều vết loét.
- Thành dạ múi khế có khí thũng, các nếp gấp bị sưng phồng.

3. Bệnh viêm ruột ở bò (bovine enteritis) và bệnh nhiễm độc tố ruột huyết (enterotoxaemia).
a. Bệnh do C.perfringens type A (độc tố α):
+ Bệnh viêm ruột do C.perfringens type A:
+ Thường gặp ở bò và bê sữa, nhất là bê non.
+ Nguyên nhân: bê uống nhiều sữa đông lạnh hoặc sữa bị nhiễm khuẩn.
+ Triệu chứng: bê mệt mỏi, kém ăn, chậm phát triển.
+ Bệnh tích: đường tiêu hóa xuất huyết nặng, dạ múi khế giãn rộng, thành có khí thũng; tổn thương xuất huyết lan từ dạ múi khế đến manh tràng và kết tràng.

Bệnh nhiễm độc tố ruột huyết (Enterotoxaemia)
- Xuất hiện chủ yếu ở gia súc non.
- Triệu chứng điển hình: biếng ăn, đau bụng, tiêu chảy máu; con vật thường nằm nghiêng, hôn mê. Bệnh tiến triển rất nhanh, nhiều con chết đột ngột với tỷ lệ chết cao.
- Dấu hiệu dễ nhận thấy: co giật, tư thế cong cứng người (opisthotonus).
- Bệnh tích: ruột non xuất huyết, loét từng mảng, niêm mạc tổn thương nặng.

b. Bệnh do C.perfringens type B (độc tố α, β, ε): 
Đây là nguyên nhân chính gây bệnh lỵ ở cừu, nhưng bê cũng có thể mắc bệnh.
Triệu chứng ở bê:
- Con vật bỏ ăn, đau bụng, tiêu chảy ra máu.
- Nhiều trường hợp nằm nghiêng, hôn mê do nhiễm độc tố ruột huyết.
- Bệnh tiến triển nhanh, tỷ lệ chết rất cao (có thể tới 100%), nhiều con chết đột ngột.
Bệnh tích khi mổ khám: ruột non xuất huyết nặng, có nhiều vết loét.

Ở cừu trưởng thành: bệnh có thể chuyển sang thể mạn tính, với biểu hiện nhiễm trùng dạ múi khế và ruột, con vật đau bụng nhưng không tiêu chảy. Thể bệnh này rất hiếm gặp ở bò.

c. Bệnh do C.perfringens type C (độc tố α và β): 
- Bê thường mắc bệnh lẻ tẻ trong đàn, đặc biệt nguy hiểm với những đàn chưa được tiêm vắc xin.
- Tỷ lệ chết: có thể tới 50% ở đàn đã tiêm phòng, và lên đến 100% ở đàn chưa tiêm.
- Đặc điểm bệnh:
+ Diễn biến rất cấp tính.
+ Bê tiêu chảy nặng, phân có máu (bị lỵ).
+ Chết do nhiễm độc tố β trong máu.
- Bệnh tích khi mổ khám:
+ Ruột non tổn thương nặng, niêm mạc và dưới niêm mạc hoại tử.
+ Xuất huyết rõ rệt ở không tràng và hồi tràng.
+ Có hiện tượng khí thũng.

d. Bệnh do Clostridium perfringens type D (độc tố α và ε)
- Thường gặp ở bê sữa.
- Triệu chứng lâm sàng:
+ Bê tiêu chảy, nhưng thường không có bệnh tích rõ rệt ở đường ruột.
+ Nhiều con chết đột ngột.
+ Dễ thấy co giật, tư thế cong cứng người (opisthotonus).
- Ở bò trưởng thành, bệnh rất hiếm gặp.

e. Bệnh do C.perfringens type E (độc tố α và ι) hiếm gặp ở bê
Một số chủng Clostridium perfringens có khả năng tạo ra độc tố ruột (enterotoxin) và đã được phát hiện ở nhiều loài gia súc, trong đó có cả bò. Tuy nhiên, đến nay chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy độc tố ruột này là nguyên nhân trực tiếp gây bệnh đường tiêu hóa trên bò.

II. Bệnh do vi khuẩn Clostridium septicum gây ra
2.1. Bệnh viêm dạ múi khế ở cừu và bê (bệnh braxy)
Bệnh thường xuất hiện đột ngột, con còn lại có biểu hiện mệt mỏi, đau dạ múi khế, đôi khi tiêu chảy lẫn máu.
- Bệnh tích điển hình: xuất huyết và viêm hoại tử ở dạ múi khế; dịch mủ viêm lan tỏa; thành dạ múi khế và đoạn đầu ruột non phù thũng, xuất huyết, hoại tử và có khí thũng. Ngoài ra còn có hiện tượng tích dịch trong các xoang cơ thể.
- Nguyên nhân chính: độc tố α do Clostridium perfringens tiết ra được xem là yếu tố gây bệnh quan trọng.

2.2. Bệnh phù thũng ác tính
Đây là bệnh cấp tính thường gặp ở trâu bò do nhiễm trùng vết thương, nguyên nhân chủ yếu do vi khuẩn Clostridium septicum, ngoài ra còn có thể do C. perfringens, C. chauvoei và C. novyi.
- Đối tượng mắc bệnh: trâu bò ở mọi lứa tuổi.
- Thời gian nung bệnh: khoảng 48 giờ.
- Triệu chứng lâm sàng: con vật sốt, mệt mỏi, vùng vết thương sưng to, có khí thũng, đi khập khiễng, cứng chân và run rẩy.
- Tiên lượng bệnh: thường chết nhanh trong vòng 48 giờ sau khi phát bệnh.

III. Bệnh do Clostridium sordellii và Clostridium difficile gây ra
3.1. Bệnh do Clostridium sordellii ở trâu bò
Clostridium sordellii là một loại vi khuẩn thường tồn tại trong đường tiêu hóa của trâu bò. Khi gặp điều kiện thuận lợi, vi khuẩn này có thể gây bệnh viêm cơ và dẫn đến chết đột ngột.

Vi khuẩn sản sinh hai loại độc tố chính:
- Một loại gây dung huyết (làm vỡ hồng cầu).
- Một loại có khả năng gây chết nhanh cho con vật.

3.2. Bệnh do Clostridium difficile ở bê
Clostridium difficile là vi khuẩn từng được phân lập ở những bê mắc hội chứng tiêu chảy. Tuy nhiên, đến nay chưa có đủ bằng chứng khoa học để khẳng định vi khuẩn này là tác nhân quan trọng gây viêm ruột ở bê sơ sinh.

IV. Bệnh do vi khuẩn Clostridium novyi gây ra
4.1. Bệnh do C.novyi type A
Clostridium novyi type A là nguyên nhân gây bệnh hoại thư sinh hơi do nhiễm trùng vết thương ở cả người và động vật.
- Ở cừu đực, vi khuẩn này còn gây hiện tượng “Bighead” (đầu to). Đây là tình trạng phù thũng vùng đầu, cổ và hầu do độc tố vi khuẩn. Con vật thường chết nhanh, chỉ sau khoảng 2 ngày mắc bệnh.
- Khi mổ khám, bệnh tích điển hình gồm: xuất huyết, có nhiều dịch thủy thũng màu vàng.

4.2. Bệnh do Clostridium novyi type B 
C.novyi type B là nguyên nhân gây hoại tử gan ở bò và cừu, rất hiếm gặp ở ngựa và lợn. 
Mối liên quan với sán lá gan: Khi gan bị tổn thương do sán lá gan, môi trường yếm khí được tạo ra, tạo điều kiện cho nha bào của vi khuẩn nảy mầm, phát triển và tiết độc tố.
Triệu chứng lâm sàng: Con vật mệt mỏi, sốt cao, bỏ ăn, thường chết nhanh trong vòng 2 ngày sau khi phát bệnh.
Bệnh tích điển hình: Gan hoại tử, có hiện tượng thủy thũng, viêm thanh dịch. Các mạch quản dưới da sung huyết, ngoại tâm mạc phù thũng. Do da phía dưới trở nên sẫm màu nên bệnh được gọi là “Black disease” (bệnh đen).

4.3. C.novyi type C được cho là tác nhân gây viêm tủy xương ở trâu tại một số vùng ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, chủng vi khuẩn này không sản sinh độc tố và không gây bệnh trong điều kiện thực nghiệm.

4.4. C.novyi type D (hay C. haemolyticum) là nguyên nhân gây bệnh dung huyết do trực khuẩn ở bò và cừu.
Vi khuẩn tồn tại trong đất, gan và đường tiêu hóa của loài nhai lại, lây chủ yếu qua đường tiêu hóa.
Lứa tuổi mắc bệnh: Gia súc trên 1 năm tuổi, đặc biệt khi gan bị tổn thương sẽ tạo điều kiện cho nha bào nảy mầm và sinh độc tố.
Cơ chế gây bệnh: Độc tố β có khả năng gây dung huyết mạnh, khiến con vật chết nhanh chỉ trong vài ngày.
Triệu chứng lâm sàng: Sốt cao, niêm mạc nhợt nhạt kèm hiện tượng hoàng đản, bỏ ăn, mất sữa, đau bụng, tiểu ra huyết sắc tố và có thể gây sảy thai ở gia súc cái.
Bệnh tích điển hình: Gan hoại tử, nhũn nát, kèm theo hiện tượng hoàng đản toàn thân.

V. Chẩn đoán bệnh
- Chẩn đoán lâm sàng: Dựa vào dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và bệnh tích đặc trưng quan sát khi mổ khám.
- Chẩn đoán cận lâm sàng: Cần liên hệ ngay với FiveLab qua hotline 0822 120 555 hoặc 0972 249 555 để được hướng dẫn lấy mẫu, xét nghiệm chính xác và tư vấn xử lý kịp thời, giúp bảo vệ an toàn cho đàn vật nuôi.

VI. Phòng bệnh
6.1. Vệ sinh phòng bệnh
Clostridium perfringens phân bố rộng rãi trong môi trường và thường có mặt trong đường tiêu hóa của gia súc khỏe mạnh. Vì vậy, để hạn chế tối đa nguy cơ bùng phát bệnh, bà con cần chú ý thực hiện tốt các biện pháp sau:
- Vệ sinh thức ăn và nước uống: Đảm bảo luôn sạch sẽ, đặc biệt cần vệ sinh kỹ cho con mẹ trước khi đẻ để tránh lây nhiễm sang con non.
- Ổn định hệ vi sinh đường ruột: Giúp gia súc tiêu hóa tốt, tăng sức đề kháng tự nhiên.
- Hạn chế lạm dụng kháng sinh đường ruột cho gia súc non, tránh làm mất cân bằng hệ vi sinh.
- Đảm bảo sữa đầu sạch khuẩn: Hạn chế tối đa nhiễm khuẩn trong sữa non, chỉ cho gia súc non dùng sữa đầu đảm bảo an toàn.
- Khống chế các bệnh đường tiêu hóa khác, vì đây có thể là yếu tố thuận lợi cho C. perfringens phát triển.
- Định kỳ phun sát trùng chuồng trại bằng các dung dịch an toàn và hiệu quả như: Five-Iodine, Five-BGF, Five-B.K.G, Five-Perkon 3S,…

Vệ sinh phòng bệnh
 

6.2. Phòng bệnh bằng vắc xin
Clostridium perfringens type A toxoid (hãng Novartis Animal Health):
- Phòng bệnh do C. perfringens type A gây ra.
- Đối tượng: Bê dưới 6 tháng tuổi.
- Liều dùng: 2ml/con/lần, tiêm dưới da.
- Lịch tiêm: Tiêm nhắc lại sau 2–4 tuần và duy trì nhắc lại hằng năm.

Miloxan (hãng Merial):
- Thành phần: Giải độc tố của C. perfringens type A, C, D; C. novyi; C. tetani.
- Công dụng: Phòng bệnh do nhiều loài vi khuẩn yếm khí gây ra ở bò, cừu, dê.
- Liều dùng:
+ Bò trên 4 tháng tuổi: 4ml/con.
+ Bò dưới 4 tháng tuổi, cừu và dê: 2ml/con.
- Lịch tiêm: Tiêm nhắc lại sau 4 tuần, sau đó duy trì hằng năm.

VII. Trị bệnh
Sử dụng kháng sinh phổ rộng như: Five-Penicillin G, Five-AmoxClav@LA, Five-Oxylin.LA, Five-Amox.20@LA, … Kết hợp tiêm cùng: Five-Butasal, Five-Acemin.B12, Five-Chymosin, Five-ADE Inj,…
Tuy nhiên, các trường hợp bò bị nhiễm độc tố ruột huyết thường rất khó điều trị, do bệnh tiến triển cực nhanh và tỷ lệ chết cao.
Chính vì vậy, phòng bệnh bằng vệ sinh, quản lý tốt đàn gia súc và tiêm phòng vắc xin định kỳ luôn là biện pháp hiệu quả và bền vững nhất để bảo vệ đàn bò trước các bệnh do vi khuẩn Clostridium gây ra.

Câu hỏi thường gặp:
1. Bệnh do vi khuẩn Clostridium ở bò là gì?
 Đây là nhóm bệnh do trực khuẩn yếm khí Clostridium gây ra, thường tiến triển cấp tính, gây chết nhanh và thiệt hại kinh tế lớn cho người chăn nuôi.

2. Clostridium có ở đâu trong tự nhiên?
 Vi khuẩn Clostridium tồn tại phổ biến trong đất, nước, phân chuồng và cả trong đường tiêu hóa của gia súc khỏe mạnh, dễ phát bệnh khi gặp điều kiện thuận lợi.

3. Cách phòng bệnh Clostridium ở bò hiệu quả nhất là gì?
Phòng bệnh bằng vệ sinh chuồng trại, quản lý thức ăn – nước uống sạch sẽ, tiêm phòng vắc xin định kỳ.

4. Bò mắc bệnh Clostridium có điều trị được không?
Điều trị gặp nhiều khó khăn vì bệnh tiến triển rất nhanh. Sử dụng kháng sinh phổ rộng kết hợp thuốc trợ sức, nhưng phòng bệnh vẫn là giải pháp bền vững nhất.

5. Làm thế nào để chẩn đoán chính xác bệnh do Clostridium ở bò?
Người chăn nuôi nên dựa vào dịch tễ, triệu chứng và bệnh tích đặc trưng. Để chắc chắn, Cần liên hệ ngay với FiveLab qua hotline 0822 120 555 hoặc 0972 249 555 để được hướng dẫn lấy mẫu, xét nghiệm chính xác và tư vấn xử lý kịp thời, giúp bảo vệ an toàn cho đàn vật nuôi.

Xem thêm:

- Cách phòng và điều trị bệnh sảy thai truyền nhiễm trên bò (Bovine brucellosis)
- Bệnh do Salmonella ở trâu, bò (Salmonellosis): Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng trị hiệu quả

- Bệnh viêm khí quản truyền nhiễm trên bò nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng trị hiệu quả